არასახელმწიფო საპენსიო სქემებში გაწევრიანებული 8500 ადამიანი, საპენსიო ასაკის მიღწევისას, პენსიას საკუთარი დანაგროვის მიხედვით მიიღებს. დაზღვევის სახელმწიფო ზედამხედველობის სამსახურის მონაცემებით, დღეისათვის საქართველოში მოქმედი არასახელმწიფო საპენსიო სქემების დამფუძნებლები ძირითადად კერძო სადაზღვევო კომპანიები არიან: ”ჯი-პი-აი” ჰოლდინგი, ”ბი-სი-აი”, ”ალდაგი”, ”იმედი L”. ასევე, არსებობს დახურული ტიპის პროფესიული საპენსიო sქემა ”ეროვნული ბანკის” თანამშრომელთათვის. სადაზღვევო კომპანიებიდან მოპოვებულ მონაცემებზე დაყრდნობით, კერძო საპენსიო ბაზრის 72 პროცენტს ”ჯი-პი-აი” ჰოლდინგი ფლობს, რომელმაც 2001 წელს პირველი არასახელმწიფო საპენსიო სქემა დააფუძნა. ბაზრის 25 პროცენტი კი ”ბი-სი-აის” ეკუთვნის.“კერძო საპენსიო ფონდებს უმეტესად კორპორატიულ კლიენტებთან აქვთ კონტრაქტი დადებული, რაც, თავისთავად კომპანიის თანამშრომლებთან ქვეკონტრაქტებს მოიცავს,” - განმარტავს დაზღვევის სახელმწიფო ზედამხედველობის სამსახურის ნორმატივების სამმართველოს უფროსი მარეხ გურული. ”ბი-სი-აის” საპენსიო სქემის დირექტორის გიზო ცაგარეიშვილის თქმით, ”საპენსიო სქემებში ჩაბმით, კომპანიები საკუთარ კადრებს აძვირებენ, მათი შენარჩუნების მიზნით. ისინი, უმეტესწილად, თავად იხდიან თანამშრომელთა საპენსიო შენატანის გარკვეულ ნაწილს, ხშირად ეს წილი 30-40 პროცენტია. შესაბამისად, თუკი თანამშრომელი სხვა სამსახურის ძებნას დაიწყებს, იგი ისეთივე სოციალურ სარგებელს მოითხოვს, რასაც მისი იმჟამინდელი დამქირავებელი სთავაზობს. მეტის შეთავაზება კი ხშირად სხვა კომპანიებს არ შეუძლიათ.”
სქემების განხორციელების წესს 1998 წელს მიღებული კანონი ”არასახელმწიფო საპენსიო დაზღვევისა და უზრუნველყოფის შესახებ” და, ასევე, სხვადასხვა ნორმატიული აქტები განსაზღვრავს. კანონის 10-ე მუხლის მიხედვით, საპენსიო ფონდის საინვესტიციო მოგებად მიიჩნევა საპენსიო დანაგროვების აქტივების მართვით მიღებული შემოსავალი, მართვის ხარჯების გამოკლებით. აღნიშნული ხარჯის გარდა, თითოეულ საპენსიო ანგარიშს ყოველწლიურად ან ყოველ შენატანზე ადმინისტრაციული საკომისიო გადასახადიც ექვითება.
”5 წლის წინ, როდესაც კერძო საპენსიო სქემა დავაფუძნეთ, ფონდის მოგება 43 პროცენტიც კი იყო. ასეთი მაღალი პროცენტი იმდროინდელმა არასტაბილურმა ეკონომიკურმა მდგომარეობამ განაპირობა. მარტივად რომ აგიხსნათ, ფონდის ერთ-ერთი ძირითადი სარგებელი გახლდათ ის, რომ სახელმწიფო ჩვენგან მაღალ პროცენტში იღებდა სესხს. დღეს ასე აღარ არის, ფონდის სარგებელი მნიშვნელოვნად შემცირდა. თუმცა, ფონდს ამის გამო ფინანსურად განსაკუთრებული პრობლემები არ შექმნია. შარშან საპენსიო ფონდის წევრთა დანაგროვებს 12 პროცენტი მოგება დავარიცხეთ. ამასთან, შევამცირეთ ადმინისტრაციული საკომისიო გადასახადი.”- აცხადებს ”ჯი-პი-აი” ჰოლდინგის საპენსიო სქემის მენეჯერი გურამ მუსხელიშვილი. 12 პროცენტს ასახელებს ”ალდაგის” საპენსიო სქემის მენეჯერი გიორგი ტატიშვილიც. თუმცა, მეანაბრესა და სადაზღვევო კომპანიას შორის დადებული კონტრაქტი, არ აწესებს გარანტირებულ დასარიცხ მოგებას. ეს პროცენტი ყოველკვარტალურად ფონდის საინვესტიციო მოგებით განისაზღვრება.
ალექსნადრე ტურძილაძე პროფესიით ეკონომისტია და ჯანდაცვის დაფინანსების საკითხებზე მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს. ამჟამად იგი საერთაშორისო ფონდ ”კურაციოს” (რომელიც ჯანდაცვისა და სოციალურ სფეროში მიმდინარე როფორმების ხელშეწყობას ემსახურება) ჯანდაცვის ეროვნული დანახარჯების კვლევას ხელმძღვანელობს. ალექსანდრე ტურძილაძის თქმით, ”კერძო საპენსიო სქემა შინაარსობრივად ნამდვილად მომხიბლავია და მას გარკვეული უპირატესობები გააჩნია. თუმცა, გარკვეული ფაქტორები ეჭვქვეშ აყენებს ამ ეტაპზე საქართველოში სქემების ეფექტურობას. ერთ-ერთი გახლავთ ქვეყნის არასტაბილური სოციალურ-ეკონომიკური გარემო. მაგალითად, რევოლუციის შემდეგ გაუქმდა სახაზინო ვალდებულებები, რაც კერძო საპენსიო ფონდების ინვესტირების და მოგების ერთ-ერთ წყაროს წარმოადგენდა. მით უმეტეს, რთულია იმის პროგნოზი, რა და როგორ იქნება 30-40 წლის შემდეგ. მეორე გარემოება კი დაბალი საპროცენტო განაკვეთია, რომელსაც სქემები, ფონდის მოგების მიხედვით, მონაწილეთა საპენსიო ანგარიშებს არიცხავენ. ამას ემატება ისიც, რომ მოქალაქეთა შენატანებს ექვითება აქტივების მართვის ხარჯები და საკომისიო გადასახადი ყოველ შენატანზე. შესაბამისად, თუკი დავუშვათ სქემა წლიწადში 12 პროცენტიან მოგებას არიცხავს კონკრეტულ საპენსიო ანგარიშს, ჯამურად სქემის წევრი მოგებაში ნამდვილად არ არის. კერძო საპენსიო სქემაში პირადად ჩემმა, არცთუ ისე მცირე, ყოველთვიურმა შენატანმა 21 თვის შემდეგ მხოლოდ 0.7 პროცენტი მოიგო. დღევანდელი პირობებით, მოგების დანარიცხი 15 პროცენტს მაინც უნდა აღემატებოდეს, რათა მოქალაქეს უღირდეს მასში ჩაბმა. ამასთან გაითვალისწინეთ, რომ სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემებით, 2004 წელს სამომხმარებლო ფასების ინდექსმა ანუ ინფლაციის წლიურმა მაჩვენებელმა 5.7 პროცენტი შეადგინა, 2005 წელს კი 8.4 პროცენტი.”
”ჯი-პი-აის” საპენსიო პროექტის მენეჯერის გურამ მუსხელიშვილის თქმით, ”მოლოდინი საპენსიო ანაბრისადმი ხშირად არასწორია, ეს არ არის საბანკო ანაბარი, რომლის მომგებიანობა ერთ ან ორ წელიწადში იზომება. თუკი ადამიანს მანქანის შეძენა სურს, მაშინ თანხა საბანკო ანაბარზე უნდა დადოს; თუ პენსიისთვის სჭირდება, მაშინ საპენსიო ფონდში უნდა შეიტანოს. მიუხედავად ამისა, სქემის წევრებს მაინც სურთ, რომ მათი დანაგროვის სარგებელი პირველივე წელს თვალსაჩინო იყოს.” ”ბი-სი-აის” საპენსიო სქემის დირექტორი გიზო ცაგარეიშვილი კი განმარტავს, რომ ”მოკრძალებული შენატანის, მაგალითად 10 ლარის შემთხვევაში, შესაძლოა დანაგროვი ”ვერ აუვიდეს” ადმინისტრაციულ ხარჯებს და, შესაბამისად, პირველ წელს კონკრეტული საპენსიო ანგარიში არ იყოს მოგებაში. თეორიულად ისიც შესაძლებელია, რომ ფონდმა რომელიმე წელს მოგება ვერ ნახოს, მაგრამ, როგორც წესი, ასე არ ხდება. საქართველოს ფინანსთა სამინსიტროს ფასიანი ქაღალდების და საფონდო ბირჟის ინსპექცია არეგულირებს იმას, თუ სად უნდა განთავსდეს ფონდის აქტივები ფიქსირებული მოგების მისაღებად.”
საპენსიო სქემებსა და საბანკო ანაბრებს შორის გარკვეულ მსგავსებაზე საპენსიო სქემების ყველა მენეჯერი მიუთითებს. თუმცა, ამ ორ პროდუქტს შორის ძირეულის სხვაობასაც აღნიშნავენ: საპენსიო სქემის უპირატესობა უვადო კოტრაქტი და მცირე შენატანებია კლინეტისთვის ხლესაყრელი პერიოდულობით.
თუმცა, საბანკო ანაბრებისგან განსხვავებით, საპენსიო სქემაში არ არსებობს გარანტირებული მოგება. საქართველოში მოქმედ ბანკებში კი წლიური საპროცენტო სარგებელი 10-დან 14 პროცენტამდეა, რაც ანაბრის ტიპზე, ვადასა და შეტანილ ვალუტაზეა დამოკიდებული. სიახლეა ”პროკრედიტ ბანკის” საპენსიო ანაბარი, რომელიც ბანკის სხვა ტიპის ანაბრებისგან, გაცილებით ხანგრძლივი ვადით, 10-15 - წლით, იდება და წლიურად 9-11 პროცენტიან საპროცენტო განაკვეთს ჰპირდება მეანაბრეებს.
დაბოლოს, სქემის დამფუძნებელსა და სქემის წევრს შორის ”ხელშეკრულება უნდა ითვალისწინებდეს საპენსიო სქემის მონაწილის ნებაყოფლობით გასვლის უფლებას, ამავე დროს, მონაწილეს უნდა ჰქონდეს სახელობითი საპენსიო დანაგროვის შეუმცირებლად მიღების უფლება.” აქედან გამომდინარე, სქემიდან გასვლა ნებისმიერ წევრს ნებისმიერ დროს შეუძლია ყოველგვარი ჯარიმის დაუკისრებლად. სხვა შემთხვევაში, იგივე კანონი საპენსიო თანხების მოძრაობის გამჭვირვალობას განსაზღვრავს. სადაზღვევო კომპანია ვალდებულია სქემის ყველა მონაწილეს წელიწადში ერთხელ მიაწოდოს ინფორმაცია ინდივიდუალური საპენსიო ანგარიშის და მიბარებული თანხების მართვაში მიმდინარე ცვლილებების შესახებ.
გაზეთი ”24 საათი”
22 დეკემბერი, 2006 წელი
