„ვაშინგტონ პოსტის“ ჟურნალისტმა ენტონი შადიდმა საერთაშორისო ამბების გაშუქებისთვის პულიცერის პრემია წელს მეორედ დაიმსახურა.
თავისუფლებაზე მეტია hurriya, ნოსტალგია ვერ იტევს hanin-ს, მთლად კაბად არ ითქმის abaya - არის სიტყვები, რომელთაც ენტონი შადიდი, თვის წიგნში „ღამე ახლოვდება“(“Night Draws Near”) არ თარგმნის ინგლისურად, არაბულადვე ტოვებს და მიახლოებით მხოლოდ ერთხელ განმარტავს ტექსტში. წიგნი ერაყზე, ომზე და თავისუფლებაზე, ღმერთზე და ადამიანებზეა. „ჟურნალისტიკა არასრულყოფილია, რაც უფრო მეტი იცის რეპორტიორმა, მით უფრო რთულია ამბის გადმოცემა და, ამ პროფესიის ბუნებიდან გამომდინარე, ნაკლებად ვახერხებთ ვწეროთ შესაბამისი სამართლიანობით“ - წიგნის შესავალშივე შადიდი გულწრფელად უბოდიშებს მკითხველს. „რამდენადაც მეტ ხანს ვრჩებოდი ერაყში, მით უფრო მიჭირდა მოვლენების აღქმა და გაგება. ხალხი, რომელსაც ვხვდებოდი, ხანდახან ერთმანეთს და საკუთარ თავსაც ეწინააღმდეგებოდნენ“, - ეს უკვე წიგნის დასასრულისკენ, მაგრამ მისი არც ერთი შიში არ გამართლდა. წიგნმა მოწონება დაიმსახურა, ავტორმა კი პულიცერის პრემია.
ბაღდადი მოგონებების ქალაქია, ამ ფრაზას ხშირად შეხვდებით წიგნში. თუკი სხვა ქალაქები თავიანთი ისტორიული ძეგლებით, არქტექტურული შედევრებით იწონებენ თავს, თვალნათელი და ხელშასახებია მათი წარსული, ერაყის დედაქალაქი მისი მკვიდრების მოგონებებში ინახავს ისტორიას და ძველ დიდებას. ის ვერ ხედავს თავის წარსულს, მას მხოლოდ შეუძლია ახსოვდეს.
სოციალური ეთიკის პროფესორს დონალდ შრივერს თავის სტატიაში „ჟურნალისტიკა და დემოკრატიული მეხსიერება“ ერთი საინტერესო მაგალითი მოჰყავს: 1993 წელს ABC -ის რეპორტიორმა სერბ ჯარისკაცს ჰკითხა: „რატომ ებრძვით ბოსნიელ მუსულმანებს?“. პასუხად ჟურნალისტმა მიიღო: „იმისთვის, რაც მათ კოსოვოში გაგვიკეთეს.“ კოსოვო კი 1389 წელს იომესო, იხსენებს პროფესორი და განმარტავს, რომ მეხსიერებას პოლიტიკოსებთან, რელიგიურ წინამძღვრებთან ერთად დიდწილად ჟურნალისტებიც აყალიბებენ და მეტიც, ისინი ისტორიის პირველ ვერსიასაც კი ქმნიან. ასეთი მეხსიერებისთვისაა ეს წიგნიც.
ენტონი შადიდი ოკუპაციამდე ჩავიდა ერაყში და იქ 2003 წლის მარტიდან 2004 წლის ივნისამდე დარჩა. ის ყველაფრის მოწმე გახდა - ნახა ომის მოლოდინი, შემზარავი შეტაკებები და მისი შედეგები ადამიანების თვალებში. „მე ყოველთვის ვგრძნობ თავს არაბად ამერიკაში და ამერიკელად არაბულ სამყაროში“ - არაბული წარმოშობის ამერიკელი ჟურნალისტისთვის ეს არის ეთიკის მთელი კოდექსი, რითიც ის ახერხებს ობიექტურობა შეინარჩუნოს. მთელი ხიბლი კი ისაა, რომ ობიექტურობა თანაგრძნობით წერას არ გამორიცხავს.
ზოგადად ერაყის ომი გარკვეული გამოწვევა და ახალი ეტაპი იყო მედიისთვის და ჟურნალისტებისთვის. კონკურენცია ახალი ამბების ბაზარზე საკმაოდ გაიზარდა და მართალაც დიდი პროფესიონალიზმი და ძალისხმევა იყო საჭირო, რომ შენ აერჩიე მკითხველს ერაყზე ამბების მთხრობელად. იქ მომხდარი ამბები კი არ ჟონავდა, არამედ ვრცელდებოდა თავად სამხედრო პირების მიერ სოციალური ქსელების მეშვეობით. ომის გაშუქებამ, ისევე როგორც თავად ომებმა ფორმა და შინაარსი იცვალეს. პირველი მსოფლიო ომის დროს ფრონტზე საერთოდ არ შეუშვეს ფოტორეპორტიორები, მეორე მსოფლიო ომის დროს დაბეჭდვამდე ცენზურას გადიოდა ყველა მასალა, რათა არ გამოეწვია მოსახლეობის კომპრომისული განწყობა. ვიეტნამის დროს მედია უკვე რეგულარულად სთავაზობდა მკითხველს დახოცილი და დაჭრილი ჯარსიკაცების ფოტოებს. ბოლო ათწელულში კი ომები პირდაპირ ეთერში იწყება... ასეთ საინფორმაციო სივრცეში შადიდის წიგნი დამსახურებულად ხდება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყარო ერაყის ომზე ნამდვილი ამბებისა.
„ამერიკელები მოვიდნენ როგორც განმათავისუფლებლები და იქცნენ დამპყრობლებად“ - ეს არის წიგნის მთავრი ღერძი. ბაღდადელები სხვადასხვაგვარად გადმოსცემენ იმას, რაშიც ერთსულოვანნი არიან: „სადამი ცუდი იყო, მაგრამ ის ერაყელი მაინც იყო“, „არ გვიყვარდა სადამი, მაგრამ არც ოკუპაციას მივესალმებით“, „ბევრს ველოდით ამერეკილებისგან და ვერაფერი მივიღეთ შიშის გარდა“, „გვინდა მმართველი, რომელიც არაბია“, „ჩვენ ვართ ისლამის მხარდამჭერები, არც სადამის და არც ამერიკელების“, „ისინი სადამის ჩამოსაგდებად მოვიდნენ და მის მსხვერპლებს ებრძვიან“... ამ წიგნში ყველა გვერდზე ისმის ადამიანის ხმა და ყველა გვერდზე შეხვდებით ღმერთს - - ღმერთი დაგვიფარავს, ღმერთი განსჯის, ღმერთი თუ ისურვებს, ღმერთმა იცის... ფატალიზმს, გაურკვეველი მომავლის შიშს, თავისუფლების წყურვილს, ცვლილების დაუოკებელ სურვილს, წყეული ქვეყნის განცდას ღმერთამდე მიჰყავს თითოეული ერაყელი და თანმდევია ძიებაც - რისთვის ისჯებიან, სად შესცოდეს...
წიგნში უხვადაა ისტორიული პასაჟები: ომი ირანთან, ქუვეითთან, დაპირისპირება ამერიკასთან, შიიტებისა და სუნიტების დაუნდობელი წინააღმდეგობა. დართულ ბიბლიოგრაფიას თუ ჩავხედავთ, ენტონი შადიდი ისტორიაში გასარკვევად სამეცნიერო ლიტერატურას ეფუძნება.
წიგნის ერთ-ერთი პერსონაჟი, ომარი ბაღდადიდანაა და ლონდონში ცხოვრობს. იქედან იწერება, რომ სამშობლოს შესახებ ამბების გაგებას ნაკლებად ახერხებს ინგლისური მედიის საშუალებით და ამიტომაც ყოველდღიურად უწევს „ალ-ჯაზირას“ ადევნოს თვალ-ყური. ბრიტანული მედიის კონტენტ-ანალიზს შედეგად მკვლევრებმა გამოარკვიეს, რომ ერაყის ომის შესახებ სტატიები ყველაზე ხშირად შეიცავდა სიტყვებს: „ომი“, „ნავთობი“, „ერაყი“, „ბუში“. შესაბიმისად მოსახლოების 44 %, Pew research center-ის მონაცემების მიხედვით, იზიარებდა „ნავთობის თეორიას“ ერაყის ომის მიზეზებში. ბუნებრივია, ასეთი ტიპის გაშუქებაში დაიკარგნენ ადამიანები, სტატიები აცდა რეალობას. მაღალტირაჟიანი ჟურნალების ყდებზე ერაყის ომის შესახებ სათაურიები და ილუსტრაცია ბუშისა და სადამ ჰუსეინის პერსონებამდე დადიოდა და ომმა დაკარგა მისი ნამდვილი გმირები, ადამიანები და ჯარისკაცები. მათ კი შადიდის წიგნში იპოვით.
ავტორი მადლიერებით იხსენიებს ყველა იმ ადამიანს რომელმაც საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად გაუღო კარი და გულწრფელი იყო მასთან. „ისინი მენდნენ და გამიზიარეს წუხილიცა და იმედებიც“ - წერს შადიდი.
რვაშვილიანი ქვრივი კარიმასთვის საუკეთესო დღე ისაა, როდესაც არაფერი ხდება. მოხდენით კი ბაღდადში რამე თუ აფეთქდება და ვინმეს თუ დაკრძალავენ მზის ჩასვლამდე. „ცხოვრება არც ცუდია და არც კარგი, თამაშია მხოლოდ“ - ამბობს იგი, ომებში დაბრძენებული. მისი პატარა გოგო ამალი დღიურებს წერს, რომელიც წიგნის ერთ-ერთი წყაროა. ამალი წერს ძმაზე, რომელიც ჯარში მსახურობს, სიკვდილის შიშზე, შიმშილზე, უშუქობაზე, სკოლაზე, მაგრამ არა პოლიტიკაზე. ხანდახან განსაკუთრებული სასოწარკვეთით... ფატიმა კი მშობლიურ ქალაქს ვეღარ ცნობს: „ომმა შეცვალა ქალაქი, ხალხი აღარ სცემს პატივს ერთმანეთს, ჯუნგლებს დაემსგავსა აქაურობა, ბაღდადში 5 მილიონი ალი ბაბა ცხოვრობს“.
შაჰლა ექიმია და მისი „ბედნიერება“ ახლა იმით შემოიფარგლება, რომ შვილები არ ჰყავს. მისმა ბავშვობამ და ახალგაზრდობამ მუდმივ ომებსა და არეულობებში გაიარა: „მე ყოველთვის ვეუბნეობოდი დედას, კრიმინალი ხარ იმის გამო, რომ გვშობე. მე თუ უკეთეს ცხოვრებას ვერ შევთავაზებ ჩემს შვილებს, არასოდეს მოვავლენ ამ ქვეყნად.“
მუჰამედ განი სკულპტორია, ბევრი იშრომა ბაღდადის თანამედროვე იერზე, დღეს კი მისი ქანდაკებების დეტალები, აფეთქებების შედეგად, ქალაქის ქუჩებშია მოფენილი, ნაწილი კვლავ მის სახელოსნოში დაბრუნდა. „ბაღდადი ლამაზი გოგოა, მაგრამ შელახული ტანსაცმელი აცვია. თმა გაწეწილი აქვს, თუმცა შინაგანად ისევ ძველებურად მშვენიერია“- შეყვარებულია განი ბაღდადზე.
ჩარლზ პოლარდი კი ამერიკის არმიის სერჟანტია და უსამართლობად მიიჩნევს იმას, რომ „ჩვენი ჯარი საკუთარი სიცოცხლის ფასად სხვის ქვეყანას აშენებს.“
რა იცვლება ამერიკელთა ოკუპაციის შემდეგ ერაყში? ზოგისთვის მეტი უსაფრთხოება, ზოგისთვის ყოველდღიურად სადილი შვილებს, ზოგისთვის მხოლოდ GQ-ს ახალი ნომერი ყურანის გვერდით და „ტერმინატორი 3“-ის და „მატრიცა 2“-ის პოსტერები ბაღდადის ქუჩებში. ერაყელებისთვის კი ფასი სულ სხვა რამეს აქვს - hurriya, რომელიც თავისუფლებაზე მეტია.
"ლიბერალი", ივლისი, 2010, #38
