"გრძედები და განწყობები"

ახალი სასწავლო წლის დასაწყისია. მერილენდის შტატის ერთ-ერთ სკოლაში მშობლები ტრადიციულად მასწავლებლებს ხვდებიან, მანამდე სპორტულ დარბაზში შეკრებილებს სკოლის დირექტორი ესალმება. მისასალემებლი სიტყვის შემდეგ, სახელმწიფო დროშის ფონზე, სკოლის გუნდი პატრიოტულ სიმღერას - „ღმერთმა დალოცოს ამერიკა" - ასრულებს. ნატალის მამას თვალზე ცრემლები ადგება და დიდი ხნის ნაფიქრის ახსნას სწორედ აქ პოულობს: სწორედ ესაა, რასაც თავგადმოდებით ვიცავთ და რაც ასე აძლიერებს ამერიკას.

მისთვის მნიშვნელოვან აღმოჩენას აკეთებს: ნატალის სკოლას და მსოფლიო სავაჭრო ცენტრს შორის ბევრი მსგავსებაა - ორივე ამერიკის სამოქალაქო რელიგიის ტაძარაია. ამ რელიგიის ღერძი კი ის არის, რომ ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია ჩამოვიდეს და გახდეს ამერიკელი, იმუშაოს თავდაუზოგავად და მიზანს მიაღწიოს. ამერიკის სიძლიერე სწორედ ასეთ ინდივიდებზე დგას.

„მსოფლიო სავაჭრო ცენტრი ის ადგილი იყო, სადაც ათასობით ადამიანი ყოველდღიურ ყოფაში აღასრულებდა ამ სამოქალაქო რელიგიას: დილით კოცნით ემშვიდობებოდა ოჯახის წევრებს, მთელ დღეს სამსახურში ატარებდა და ბოლოდე იხარჯებოდა... ასეთივეა ნატალის სკოლაც, სამოქალაქო რელიგიის მილიონი ტაძრიდან ერთ-ერთი. სხვაობა მხოლოდ ისაა, რომ მსოფლიო სავაჭრო ცენტრი 90 სხვადასხვა ეროვნების ადამიანის სახლი იყო, ნატალის სკოლაში კი 40-მდე ეროვნების ბავშვი სწავლობს" - მოგვიანებით ამ დღის შესახებ ასეთ ჩანაწერს გააკეთებს ტომას ფრიდმანი თავის წიგნში „გრძედები და განწყობები".

სამგზის პულიცერის პრემიის მფლობელი და სამი ბესტსელერის ავტორი („ბეირუთიდან იერუსალიმამდე", „ლექსუსი და ზეთის ხილის ხე" და „გრძედები და განწყობები") ტომას ფრიდმანი „ნიუ იორკ ტაიმსისთვის" სვეტებს 1995 წლიდან წერს. უმაღლეს სკოლაში ჟურნალისტიკის კურსის გავლის შემდეგ სწავლა მინესოტას უნივიერსიტეტში ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნების ისტორიის განხრით გააგრძელა, ფილოსოფიის მაგისტრის ხარისხი კი ოქსფორდის უნივერსიტეტში შუა აღმოსავლეთის კვლევებში მიიღო.

„გრძედები და განწყობები" ორი ნაწილისგან შედგება, ესაა „ნიუ იორკ ტაიმსში" 11 სექტემბერზე გამოქვეყნებული სვეტების კრებული და დღიური: „თუ სტატები ჩემი ყოველკვირუელი წერტილებია, დღიური ამ წერტილების შეერთების მცდელობაა".

ფრიდმანის თქმით, ეს წიგნი არ არის სრულყოფილი კვლევა 11 სექტემბერზე და ერაყში ამერიკელების შეჭრაზე, ეს ისტორიკოსების საქმეა. „გრძედებს და განწყობებს" პირადი აღმოჩენების წიგნს და სიტყვებით შექმნილ ალბომს უწოდებს, 11 სექტემბერზე ფოტოალბომები ხომ ისედაც უხვად გამოიცაო. ფრიდმანი ამ მოვლენის გაანალიზებისას ორ ძირითად კუთხეს იღებს: ვინ იყვნენ თვითმკვლელი ტერორისტები და რა იყო მათი და ზოგადად მუსულმანური სამყაროს მოტივაცია და მეორე, ვინ არიან ამერიკელები. ამის ახსნას კი იმ ატრიბუტებით ცდილობს, რომელიც ამერიკას, როგორც ქვეყანას, გააჩნია.

„9/11-დან რამდენიმე კვირის შემდეგ სიბრაზე ვიგრძენი მომხდარის გამო, რამდენიმე მეგობარმა და მკითხველმა შენიშნა კიდეც, რომ ჩემი სვეტები ბრაზით იყო სავსე. მე ვპასუხობდი, ვიცი, გაბრაზებული ვარ. და ამ სიბრაზის მიუხედავად რეპორტიორს ჩემში მაინც სულ აინტერებედა ვინ იყო ის ხალხი, ვინც ეს ჩაიდინა და რა ისტოირულმა რეალობამ წარმოშვა ისინი" - წიგნი სწორედ ამაზეა. თუკი ფრიდმანს 11 სექტემბრამდე '"ნიუ იორკ ტაიმისისთვის" კვირაში ორჯერ სვეტის დაწერა, დაუსრულებელი მოგზაურობები, შეუზღუდავი ბიუჯეტი, სრული პროფესიული თავისუფლება (ამდენი წლის განმავლობაში არასოდეს შეხვედრია გაზეთის მფლობელს) საუკეთესო სამსახურად მიაჩნდა, იმ დღემ ყველაფერი შეცვალა.

11 სექტემბერზე პირველი სტატია „კედლები", რომელიც ფრიდმანმა ისრაელში დაწერა, თავისი ქალიშვილის, ნატალის შეკითხვით დაიწყო: „იქ რატომ უნდა წახვიდე?". ჟურნალისტი ყოველთვის ცდილობს გლობალური თემები ყოფითი და მარტივი ეპიზოდებით ახსნას. ამიტომაც მისი სვეტები გლობალიზაციაზე, შუა აღმოსავლეთის კონფილქტებზე და ტერორიზმზე, ხატოვანი და მარტივი ენითაა დაწერილი, თუმცა ამას არასოდეს დაუკნინებია ფრიდმანის შეფასებები და წლების განმავლობაში არ გაუნელებია ამ სფეროს პროფესიონალებისა და გაზეთის მკითხველების ინტერესი - რას დაწერს ფრიდმანი.

ფრიდმანს კი ყოველთვის აინტერესებს უკუკავშირი და ფიქრობს, რომ წიგნში თავმოყრილი ყველა სვეტი ოთხიდან ერთ რეაქციას მაინც იწვევს მკითხველში: 1. ეს მე არ ვიცოდი, 2. ასე არასოდეს შემიხედავს ამ საკითხისთვის, 3. ზუსტად იმას წერს, რასაც ვფიქრობდი, 4. მძულხარ შენც და შენი შეხედულებებიც!

საუდის არაბეთში მივლინებისას, გაცნობისთანავე ყველა ერთი და იმავეს ეკითხებდა: „შენ ის ხარ საუდის არაბეთზე რომ წერ? და მერე ვიზა ვინ მოგცა?!" მისდამი გაცხადებული სკეპტიკური განწყობის მიუხედავად, იგი იღებდა ყველა მიპატიჟებას. სურდა სადილზე დაწვრილებით მოესმინა, რატომ არ ეთანხმებოდნენ არაბი მკითხველები, ოფიციალური პირები თუ ბიზნესმენები მის შეფასებებს. „ეს დისკუსიები არ იყო ადვილი. ხშირად ერთდროულად 10 ისეთ ადამიანთან მიწევდა პოლემიკა, რომელთანაც კულტურული, მორალური, რელიგიური თუ პოლიტიკური უფსკრული მაშორებდა".

ანტიამერიკანიმზმის თემაზე დაწერილი სვეტის „ჩვენ ყველანი მარტო ვართ" გამოქვეყნებისთანავე ფრიდმანს სიდნეიდან ერთმა დიასახლისმა დაურეკა. ქალბატონი სტატიის ავტორს უხსნიდა, რომ მისი მეუღლე ავსტრალიის სპეც.დანაყოფის წევრია და ამჟამად ავღანეთში ამერიკელ ჯარიკაცებთან ერთად იბრძვის, მე ის ძალიან მენატრება და თქვენ არ გაქვთ უფლება თქვათ, რომ მარტო ხართ. ფრიდმანმა სატელეფონო საუბარი დაშვებული შეცდომისთვის ბოდიშით დაასრულა...

ერთ-ერთ სვეტს, რომელიც წიგნში თავმოყრილი პუბლიკაციების თემატიკისგან განსხვავებულია, „ჩემი საყვარელი მასწავლებელი" ჰქვია. ფრიდმანი ჟურნალისტიკის მასწავლებელს ჰატი სტეინბერგს იხსენებს, რომელსაც სწამდა, რომ წარმატების საიდუმლო საფუძვლის სწორად ჩაყრაშია. საფუძველშივე კი იგი თავის მოსწავლეებს ურჩევდა დილა „ნიუ იორკ ტაიმსში" ენტონი ლევისის და ჯეიმს რესტონის სტატიების კითხვით დაეწყოთ. მაშინ ტომას ფრიდმანის სტატიები იმდენად შორის იყო ჰატის სტანდარტებისგან, რომ პედაგოგმა იგი დროებით ჟურნალისტიკას „ჩამოაშორა" და სასკოლო გაზეთის სარედაქციო ნაწილიდან ბიზნეს განყოფილების ხელმძღვანელად გადაიყვანა. გარდაცვალების შემდეგ კი ჰატი სტეინბერგის მეგობრისგან ფრიდმანმა ამანათი მიიღო, მისი სტატიების შეკვრა, რომელსაც მისი საყვარელი მასწავლებელი საგულდაგულოდ აგროვებდა და ინახავდა...

„სამყარო შეიცვალა, მაგრამ წარმატების საფუძველი იგივეა - კითხვა, წერა და არითმეტიკა, ეკლესია, სინაგოგა და მეჩეთი. კანონის უზენაესობა და კარგი ხელისუფლება. ინტერნეტს შეუძლია უფრო გონიერი გაგხადოს, მაგრამ ის ვერ გაქცევს გონიერ ადამიანად. ამ ფუნდამეტების ჩამოტვირთვა შეუძლებელია. ისინი შეგიძლია მხოლოდ ატვირთო" - წერს სტატიაში სტეინბერგის წარმატებული და საამაყო მოსწავლე.

ჟურნალისტიკის მასწავლებელი ერთადერთი არ არის, ვისთანაც ტომას ფრიდმანი თავს დავალებულად გრძნობს. წიგნს გასდევს მადლიერება ოჯახის წევრების მიმართ, რომელთაც ხშირად ვახშამზე პირველებს უწევთ იმ თემების ანალიზის მოსმენა, რაზეც ფრიდმანი სტატიას ამზადებს. რა დევს ამ ამერიკული ჟესტის მიღმა, შენი საქმიანობის ყოველ ნაბიჯზე მადლობას უხდიდე, მეუღლეს, მშობლებს და შვილებს? ხშირად მათთვის განკუთვნილი დროის საქმისთვის მიძღვნა და თავდაუზოგავი შრომა. „ჩემს შვილებს ხშირად უწევდათ ჩემი ხანგრძლივი მივლინებების ატანა იმ ქვეყნებში, სადაც სუვენირიც კი არ იყიდება."

როდესაც გგონია, რომ თემა ამოწურე, ყველა კითხვას გაეცი პასუხი და კონტექსტი ნათელია, შესაძლოა სამხედრო მფრინავთან ერთმა საუბარმა დაგანახოს, რომ ცრუფსკერზე დგახარ და ამბავი სულაც ახლა იწყება. „ყოველთვის მინდოდა ვყოფილიყავი დღეგრძელი და ჯანმრთელი, მეცეკვა ჩემი ქალიშვილების ქორწილში, 72 წლისას ჩემს ასაკზე მეტი ქულა ამეღო გოლფში... და ეს არასოდეს მდომებია ისე ძლიერად, როგორც ახლა, ერთი მიზეზის გამო: გულწრფელად მაინტერესებს ეს ამბავი როგორ მთავრდება".

"ლიბერალი", ნოემბერი, 2010
http://liberali.ge/node/3790